Over Marc Reugebrinks 'De vrouw die niet bestond'

Barbiepop

Tegen de achtergrond van die discussie zijn sommige delen van De vrouw die niet bestond, de nieuwste roman van Marc Reugebrink, wat ongemakkelijk om te lezen. We worden deelgenoot van de aan sterrendom grenzende populariteit van universitair docent Elias Kroon, die zijn studentes in katzwijm laat vallen met zijn appetijtelijke uiterlijk en zijn filosofisch welhaast onnavolgbare ideeën.

Maar we beginnen het verhaal niet bij Kroon als universitaire ster, maar als vader. Als gebrekkige vader, welteverstaan. Dochter Anna, door wier ogen we de eerste hoofdstukken van de roman beleven, beweert direct in de eerste zin van haar relaas dat ze ‘Elias Kroon nooit werkelijk gemist’ heeft. Ze was zes toen hij zich uit de voeten maakte, zomaar van de ene op de andere dag. Ze herinnert zich nog ieder detail: de kleding die haar moeder droeg, de manier waarop ze haar benen onder zich gevouwen had terwijl ze, zittend op de bank, telefoontje na telefoontje pleegde. Zelfs de barbiepop waarmee Anna speelde, kan ze zich nog helder voor de geest halen, en dan met name de manier waarop ze de haren uit het hoofd kon trekken om ze langer te maken, en hoe ze terugschoten als je er nog een kort rukje aan gaf, als het snoer van een stofzuiger.

Dat klinkt als een vrij morbide situatie, en dat is het misschien ook. Maar voor Anna had het uittrekken van het haar ‘niets pijnlijks’. Het beeld, dat in de roman meerdere malen terugkeert, geeft misschien iets weg van de gangbaarheid waarmee zich in Anna’s jeugd klein leed voltrok. Anders zou haar vader, die ze standvastig blijft aanduiden met voor- en achternaam, misschien niet vertrokken zijn, en had zij daar misschien wel meer gevoelens bij gehad.

Waar Kroon naartoe ging, bleef lange tijd een raadsel. Hoewel: we hadden het misschien kunnen weten, want het eerste wat we over zijn gedachtespinsels lezen is dat hij altijd beweerde dat ‘de onvrijheid van mensen in landen achter het IJzeren Gordijn, in sommige Zuid-Amerikaanse staten en in Zuid-Afrika de voorwaarde was voor ons gevoel van vrijheid’. Algauw wordt de aandacht van de lezer echter verlegd naar de meisjes die aan Kroons lippen hangen, die zich zelfs inschrijven voor zijn colleges als zijn vakken niet in hun pakketten passen. Ook de jongens zijn van hem onder de indruk, maar dan vooral van de bedoelingen van de uitweidingen waarin Kroon zichzelf geregeld verliest.

Andere tijd

Op de korte kneepjes in armen en handen op schouders van jonge studentes zouden we nu een vergrootglas leggen. Maar we bevinden ons in een andere tijd, vlak voor de val van de Berlijnse Muur, en dus zijn de wilde verhalen over studentes die naaktfoto’s van zichzelf onder Kroons neus proberen te schuiven niet meer dan vormen van bewondering.

Hoewel: natuurlijk begint er toch iets te kriebelen, zeker met dat beginbeeld van het verlaten gezin in ons achterhoofd. Zeker wanneer ons wordt verteld dat die sterrenstatus van Kroon eigenlijk maar relatief is: buiten de faculteit Letteren en Wijsbegeerte kennen maar weinig mensen hem, ook omdat zijn papers zelden worden gepubliceerd. Het blijft bij losse ideeën, krabbels en verhandelingen, waarin net zo weinig samenhang te vinden is als in het curriculum dat hij – tussen aanhalingstekens – doceert. Het is zelfs niet precies duidelijk onder welk vakgebied hij het best te plaatsen valt: filosofie, sociologie, politicologie, literatuur – het is van alles wat.

Kroon als orakel. Een orakel dat nooit veel aandacht heeft gehad voor zijn dochter, wie het vaderschap koud lijkt te laten. Hij heeft meer oog voor zijn aanbidsters, ondanks de schoonheid van Anna’s moeder. Zijn gezin laat hem zelfs zo koud dat hij van de ene op de andere dag vertrekt – naar Berlijn, blijkt later. ‘Hij heeft daarginds een vrouw’, blijft haar moeder, als een soort mantra, herhalen.

Een afwezige vader, dat moet volgens freudiaanse theorieën wel tot lesbische praktijken leiden. En inderdaad: Anna ‘heeft zich met jongens nooit goed raad geweten’, en dus schakelt ze over op de meisjes. Haar liefdesleven start bij de ruwe tomboy Saskia en eindigt bij de zachte Julia, haar huidige geliefde, die tijdens een tripje naar Parijs toeziet hoe Anna in het Louvre stilvalt bij het beroemde schilderij De Vrijheid leidt het volk van Eugène Delacroix. Wie het ziet, herkent het meteen: een vrouw met ontblote borsten zwaait te midden van oorlogsgeweld met een fier wapperende Franse vlag.

Ook Anna herkent het, maar niet van plaatjes. Hoewel ze zojuist nog tegenover Julia beweerde nooit eerder in Parijs te zijn geweest, dringen zich nu herinneringen op aan de laatste keer dat ze hier was: met haar vader liep ze door de gangen van het reusachtige museumgebouw en stonden ze stil bij dit meesterwerk, waar ze gesprekken voerden over het mutsje dat de vrouw draagt en de reden van haar ontblote bovenlijf. Wat volgt, is een lesje in socialisme dat Kroon maar al te graag geeft: het is de politieke oriëntatie die door al zijn colleges, aantekeningen en uitweidingen sijpelt.