Naar aanleiding van de overdracht in juli 2024 van Uitgeverij Vrijdag naar Pelckmans Uitgevers sprak directeur Rudy Vanschoonbeek bij de huldiging die de auteurs hem in september aanboden in galerie De Zwarte Panter enkele waarnemingen en aanbevelingen uit ten faveure van een verbeterend boekenvak en literair klimaat. Rudy Vanschoonbeek is voorzitter van de Raad van Bestuur van DW B.

 

Eind jaren zeventig had Uitgeverij Manteau als motto: ‘aan de top van de letteren in Vlaanderen’. Als piepjonge letterenstudent en cultuurconsument dacht ik vermetel: dat kan ik beter! Zo tuimelde ik het boekenvak in, eerst als vertegenwoordiger, later als uitgever. Meer dan veertig jaar – waarvan zestien bij Uitgeverij Vrijdag – heb ik autonomie, gedrevenheid, empathie en bereikbaarheid van doelen en verhoudingen als kernwaarden in dat vak gehuldigd.

 

Ik houd er dit handvol waarnemingen en aanbevelingen voor een beter leven voor de literatuur aan over.

 

• Tijdschriften hebben een cruciale rol als kompas voor meningen, beschouwingen en creaties die de samenleving aanbelangen. Als print of digitaal zijn tijdschriften de naald in de draad van maatschappelijke bewegingen. Een literair tijdschrift (zoals DW B) houdt de vinger aan de pols van de actualiteit door als laborant proeven en experimenten te ondernemen, kaderen en leesbaar te maken voor wie wil ontdekken. Hoe schijnbaar tijdelijk ook, literaire tijdschriften effenen het pad naar blijvende letteren.

 

• Lezen kan helend of bedreigend zijn, of beide. Een auteur is een seismograaf van de tijdsgeest, een influencer die publiek kan charmeren, maar ook kan enerveren. Zeker ook politici of beleidsmensen, als die een spiegel voorgehouden krijgen of op de korrel worden genomen. Freedom of speech is core in het boekenvak en mag zich nimmer laten inkapselen door druk van overheden of ondernemingen allerhande: een boek is een vast goed dat geen confrontatie uit de weg mag gaan. Wie dan het eigen belang weet te combineren met oog voor de collectiviteit scoort optimaal.

 

• Poëzie publiceren mag veel evidenter zijn dan nu het geval is: zo veel moed vergt dat niet van een uitgever en al helemaal niet zo veel investering. De omvang van een dichtbundel is zéér overzichtelijk, de oplage klein: het risico op verlies dus véél beperkter dan het produceren van bijvoorbeeld een vierkleuren atlas.

 

• Ik wil geen boekprogramma op tv maar boeken in programma’s op tv. Elke auteur beveel ik daarbij aan om ervan uit te gaan dat tv-programma’s niet geïnteresseerd zijn in het boek als zodanig, wel of het een smeuïg gesprek – helaas zowat de enige toegang tot de mainstream media – oplevert.

 

• Sinds corona huldigen we de slogan ‘koop lokaal’. Dat mag ook gelden voor auteurs die hier debuteren of een oeuvre uitbouwen. Boekverkopers en uitgevers kunnen beter dan nu het geval is steun gebruiken bij hun investeringen in lokaal talent. De rest van de gehele wereld komt al vanzelfsprekend genoeg binnen. Het groene gras aan deze kant is duurzamer. Neem ons buurland waarmee we dezelfde taal delen: een Nederlandse uitgever publiceert een Vlaams auteur veeleer om marktaandeel in Vlaanderen te vergroten dan om een doorbraak in Nederland te bereiken. En terwijl zowat alle gedrukte Nederlandse media in handen van Vlaamse eigenaars zijn, worden de boekenbijlagen in Vlaanderen gevuld met artikelen overgenomen uit Nederlandse kranten. We zijn vandaag beter geïnformeerd over een nieuwe roman van Robbert Welagen dan een nieuw boek van Erik Vlaminck. Lezers van Nederlandse boekenbijlagen worden beter op de hoogte gehouden over auteurs uit Moskou of Warschau dan uit Antwerpen en Gent. Berichtgeving over evenementen of fenomenen beneden de Moerdijk bestaat nauwelijks of is hooguit een combinatie van gemeenplaatsen met oppervlakkige beschouwingen.

 

• Ben je er als uitgever voor de auteur of ben je de auteur voor? Ik pleit voor het tweede. De creatie van een auteur komt altijd op de eerste plaats. Een uitgever coacht en steunt dat talent en die creatie door innovatief te denken en te sparren: be first, wees uitzonderlijk, verbluf het publiek met iets wat ze niet eerder heeft mogen meemaken: dat kan schoonheid zijn of ontspanning, maar ook verwondering opleveren of antwoord bieden in en aan een bewegende wereld.

 

• Naar het voetbal of het wielrennen kijken meer mensen dan dat er lezers van boeken zijn. Het boekenvak heeft met andere woorden altijd voor een elite Dat is géén synoniem met establishment: Dat is veeleer een grenspaal die de sector tot zowel bescheidenheid als engagement aanmoedigt: omarm je publiek, hoe beperkt of omvangrijk ook, kijk er niet op neer, kijk er naar op: de consumptie van een boek mag zoals bij sport en spel lichtvoetig entertainment bieden dan wel het beste in een persoon naar boven brengen of grensverleggend (in welke richting dan ook) zijn.

 

 

Moedig voorwaarts,

Rudy Vanschoonbeek